Ημερολογιο 2023

Η Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη Μυτιλήνης, με πάνω από 110.000 τεκμήρια να πλουτίζουν τις συλλογές της, αποτελεί τη μεγαλύτερη βιβλιοθήκη της Λέσβου και λειτουργεί ως Τράπεζα Μνήμης, όπου συγκεντρώνει, διασώζει και αναδεικνύει δωρεάν υλικό, που σχετίζεται με την ιστορία, τον πολιτισμό, τις υλικές και άυλες παραδόσεις της Λέσβου. Η Βιβλιοθήκη, εξυπηρετώντας τον σκοπό αυτό, τα τελευταία χρόνια έχει προχωρήσει σε έκδοση μιας σειράς ημερολογίων, τα οποία διανέμονται δωρεάν στο αναγνωστικό κοινό.
          Το Ημερολόγιο του 2023 επιγράφεται Έργα & Ημέρες της Οικογένειας Κουρτζή στη Λέσβο του 19ου & 20ού αιώνα και επιχειρεί να προβάλει και να φωτίσει πτυχές της οικονομικής και κοινωνικής ζωής της Λέσβου της περιόδου από τα μέσα του 19ου ως τα μέσα 20ού αιώνα, με αφόρμηση και επίκεντρο μία μεγαλοαστική οικογένεια του νησιού και του αρχείου της, τμήμα του οποίου φυλάσσεται στη Βιβλιοθήκη.
          Η Λέσβος, από τα μέσα και κυρίως στα τέλη του 19ου αιώνα, γνωρίζει μια πρωτοφανή οικονομική άνθηση αφού, λόγω των διαμορφωθεισών συνθηκών και της παραχώρησης προνομίων και ελευθεριών στους χριστιανούς, οι Μυτιληνιοί εκμεταλλεύονται τις δυνατότητες που τους δίδονται και καταφέρνουν, μέσω της μετανάστευσης και της ενασχόλησής τους, κυρίως με το εμπόριο, να διακριθούν, να πλουτίσουν και να απογειώσουν οικονομικά τον τόπο τους. Μυτιληνιοί μεγαλέμποροι, βιομήχανοι, τραπεζίτες και πλούσιοι γαιοκτήμονες εμπορεύονται, ιδρύουν επιχειρήσεις και πιστωτικά ιδρύματα, από τις Παραδουνάβιες χώρες έως την Αίγυπτο και το Σουδάν και από την Κωνσταντινούπολη έως τη Βιέννη και την Τεργέστη. Η λαδαγορά της Πόλης βρίσκεται στα χέρια των Λεσβίων ενώ, από το 1869 έως το 1899, οι Μυτιληνιοί έμποροι της Αιγύπτου έφεραν στο νησί περισσότερες από 1.000.000 λίρες Τουρκίας[1]. Συσσωρεύουν πλούτη και φτιάχνουν περιουσίες αμύθητης αξίας, με όλη την εμπορική κίνηση, τα βιομηχανικά κέρδη και τα έσοδα από τον τοκισμό να βρίσκονται, πλέον, στα χέρια των Ελλήνων του νησιού. Η οικογένεια Κουρτζή, η οποία παρουσιάζεται στο παρόν ημερολόγιο, αποτελεί ένα από τα πιο αντιπροσωπευτικά δείγματα.
          Πρόκειται για μια αυτοδημιούργητη οικογένεια που από τα τέλη του 19ου αιώνα καταφέρνει να χτίσει μια αυτοκρατορία και να εδραιωθεί στον επιχειρηματικό κόσμο, τόσο της Λέσβου όσο και της Κωνσταντινούπολης. Ως τα μέσα του 20ού αιώνα συγκαταλέγεται μεταξύ των σημαντικότερων και ισχυρότερων οικογενειών της Λέσβου, με ποικίλες επιχειρηματικές δραστηριότητες. Τα τεκμήρια του αρχείου της οικογένειας, φωτογραφίες, προικοσύμφωνα, αλληλογραφία, καρτ ποστάλ, σχολικά τετράδια, προσωπικά σημειωματάρια εξόδων, ημερολόγια, σχέδια, αυτοβιογραφίες, οικονομικά, νομικά και δημόσια έγγραφα κ.ά., αποτελούν πηγή πολύτιμων πληροφοριών και άντλησης συμπερασμάτων για τις οικονομικές, κοινωνικές και πολιτικές συνθήκες της εποχής, όπως και για σημαντικά ιστορικά γεγονότα αυτής της περιόδου.
          Στη Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη Μυτιλήνης φυλάσσεται ένα μέρος του αρχείου, αφού μεγάλο τμήμα του είτε δεν διασώζεται είτε βρίσκεται σε ιδιωτικές συλλογές συλλεκτών. Τα τεκμήρια που κοσμούν τις συλλογές της βιβλιοθήκης συγκεντρώθηκαν, ταξινομήθηκαν και τεκμηριώθηκαν -αφού προηγουμένως κινδύνεψαν να χαθούν ή να καταστραφούν- από την αστική, μη κερδοσκοπική εταιρεία Ιστορικό Αρχείο Αιγαίου «ΕΡΓΑΝΗ» (η οποία δεν υφίσταται πλέον), με ιδρυτικό μέλος, τον δισέγγονο του Πάνου Κουρτζή, Μιχαήλ Ν. Κουρτζή (1949-2012). Το αρχείο είναι ανοιχτό και ελεύθερα προσβάσιμο για έρευνα και μελέτη, ενώ μεγάλο τμήμα του έχει ψηφιοποιηθεί και τεκμηριωθεί από του Ιστορικό Αρχείο Αιγαίου «Εργάνη» και διατίθεται ελεύθερα από το Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης[2].
          Η βιβλιοθήκη διατηρεί την ταξινόμηση που είχε γίνει από το Ιστορικό Αρχείο Αιγαίου «ΕΡΓΑΝΗ» και περιλαμβάνει τέσσερις βασικές κατηγορίες, οι οποίες χωρίζονται σε φακέλους. Οι βασικές κατηγορίες σχετίζονται με τις δραστηριότητες της οικογένειας -οικονομικές και πολιτικές- τις κατοικίες και με προσωπικά έγγραφα.
 
Οικονομικές-εμπορικές δραστηριότητες

• Τράπεζα Μυτιλήνης
• Ατμοπλοΐα Αιγαίου
• Εμπορικές Εταιρείες της οικογένειας
• Ελαιοκαλλιέργεια και Κτήμα «Κέντρον»
• Ελαιουργία και Μεταποίηση
• Λουτρά Κουρτζή
• Εκδοτικά Καταστήματα Εφημερίδας «Λέσβος»
• Διάφορες Επιχειρηματικές δραστηριότητες

 
Πολιτικές και Διπλωματικές δραστηριότητες

• Γερμανικό Υποπροξενείο
• Πολιτικά-Διάφορα

 
Οικογενειακές κατοικίες και ακίνητα

• Οικία Ισαύρων
• Βίλλα Μιδάτ
• Εκκλησία της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος

 
Προσωπικά έγγραφα

• Πάνος Κουρτζής (1850-1931)
• Μυρσινιώ (Βασιλείου) Κουρτζή (1865-1939)
• Μίτσας Κουρτζής (1884-1944)
• Νέλλος Κουρτζής (1911-1998)

 
          Στο υπο-αρχείο Προσωπικά έγγραφα συναντάμε, αν και όχι τόσο συχνά, τεκμήρια που σχετίζονται και με άλλα πρόσωπα του οικογενειακού κύκλου, όπως τον πατέρα του Πάνου, Μιχαήλ Π. Κουρτζή (1817-1905) και τα αδέλφια του Πάνου, Δημήτριο Μ. Κουρτζή (1854-1900) και Θεόδωρο Μ. Κουρτζή (1861-1942). Επίσης, υπάρχουν κάποια τεκμήρια που σχετίζονται με τη σύζυγο του Μίτσα, Λιόλια (Κούππα) Κουρτζή και τον μικρότερο αδελφό του, Γιώργο Π. Κουρτζή (1899-1952). Επίσης, βρίσκουμε αναφορές για την αδελφή του Νέλλου, Νέλλη (Πασχαλάκη) Κουρτζή (1928-1965), ενώ σημαντικά είναι και τα τεκμήρια που σχετίζονται με τις (λεσβιακές) οικογένειες Βασιλείου, Καραμάνου και Κούππα.
         Τα διασωθέντα τεκμήρια του αρχείου αποτελούν τη βασική πηγή πληροφοριών του παρόντος ημερολογίου. Επίσης, σημαντικό υλικό αντλήθηκε από το βιβλίο «Αρχείο Κουρτζή: Ιστορική Τεκμηρίωση», σε επιμέλεια Κρίστη Κονναρή, από την ταινία με τίτλο «Η δική μου Μυτιλήνη 1925-1927», η οποία είναι βασισμένη στο κινηματογραφικό υλικό του Μίτσα Κουρτζή και από το ψηφιακό αποθετήριο Εργάνη Ιστορικό Αρχείο Αιγαίου[3].