Αρχειο Οικογενειας Κουρτζη
Το αρχείο της Οικογένειας Κουρτζή περιλαμβάνει τεκμήρια του 19ου και 20ού αιώνα και αποτελεί πηγή πολύτιμων πληροφοριών, που φωτίζουν πτυχές της ιστορίας της Λέσβου, της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, της Ελλάδας, των Βαλκανίων και της Ευρώπης. Το αρχείο περιέχει πληροφορίες για τις εμπορικές και επιχειρηματικές δραστηριότητες της οικογένειας, για τις κοινωνικές, οικονομικές και πολιτικές συνθήκες της εποχής, όπως επίσης για σημαντικά ιστορικά γεγονότα αυτής της περιόδου. Τέλος, η κοινωνική ζωή, η κουλτούρα, οι συνήθειες και η καθημερινότητα μιας πλούσιας αστικής οικογένειας παρουσιάζονται με κάθε λεπτομέρεια μέσα από το αρχείο.
Το διασωθέν αρχείο καλύπτει μια αρκετά μεγάλη χρονική περίοδο και περιέχει υλικό που χρονολογείται από τις αρχές του 19ου αιώνα, έως και τη δεκαετία του 1980. Περιλαμβάνει τεκμήρια διαφορετικού, αλλά εξαιρετικά σημαντικού περιεχομένου λόγω του εύρους των δραστηριοτήτων της οικογένειας, όπου μεταξύ άλλων περιλαμβάνονται αυτοβιογραφίες, οικονομικά, νομικά και δημόσια έγγραφα, διαθήκες και προικοσύμφωνα, τίτλοι ιδιοκτησίας, επιταγές, σχολικά τετράδια, προσωπικά σημειωματάρια εσόδων-εξόδων, αρχιτεκτονικά και μηχανολογικά σχέδια, σκίτσα, ταχυδρομικές κάρτες από διάφορα μέρη του κόσμου, ακουαρέλες, λογοτεχνικά κείμενα, αποκόμματα από εφημερίδες και περιοδικά, καθώς και πλήθος φωτογραφιών. Ιδιαίτερης αξίας είναι οι ερασιτεχνικές κινηματογραφικές ταινίες της περιόδου 1925-1927, όπως και η αλληλογραφία της οικογένειας.
Ο δισέγγονος του Πάνου Κουρτζή (1850-1931), Μιχαήλ Ν. Κουρτζής (1949-2012), ίδρυσε το Ιστορικό Αρχείο Αιγαίου "ΕΡΓΑΝΗ" με σκοπό τη συγκέντρωση, διάσωση και ανάδειξη του αρχείου. Ωστόσο, με την "αδρανοποίηση" του Ιστορικού Αρχείου Αιγαίου "ΕΡΓΑΝΗ", το μεγαλύτερο μέρος του αρχείου κατέληξε να κοσμεί τις συλλογές της Δημόσιας Κεντρικής Βιβλιοθήκης Μυτιλήνης, να είναι ανοιχτό στο κοινό και ελεύθερα προσβάσιμο για έρευνα και μελέτη κατόπιν συμπλήρωσης της σχετικής άδειας ερευνητή. Η βιβλιοθήκη διατήρησε την οργάνωση και ταξινόμηση που είχε πραγματοποιηθεί από την αστική, μη κερδοσκοπική εταιρεία Ιστορικό Αρχείο Αιγαίου "ΕΡΓΑΝΗ", η οποία δεν υφίσταται πλέον. Το Ιστορικό Αρχείο Αιγαίου "Εργάνη" έχοντας ως μέλημα τη διατήρηση και προβολή του αρχείου, είχε προχωρήσει στην ψηφιοποίηση και τεκμηρίωση μεγάλου μέρους του, το οποίο διατίθεται ελεύθερα στο κοινό από το Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης.
Οι βασικές κατηγορίες του αρχείου σχετίζονται με τις δραστηριότητες της οικογένειας, οικονομικές και πολιτικές, τα περιουσιακά της στοιχεία και με προσωπικά έγγραφα των μελών της.
Αναλυτικά η ταξινόμηση είναι η ακόλουθη:
Οικονομικές - εμπορικές δραστηριότητες
- Τράπεζα Μυτιλήνης
- Ατμοπλοΐα Αιγαίου
- Εμπορικές εταιρείες της οικογένειας: "Π.Μ. Κουρτζής & ΣΙΑ" (1874), "ΠΜ Κουρτζής & ΥΙΟΙ" (1919), "ΠΜ Κουρτζής & Σια" (1920), "ΠΜ Κουρτζής Α.Ε." (1928), "ΠΜ Κουρτζής ΕΕ" (1956)
- Ελαιοκαλλιέργεια και Κτήμα "Κέντρον"
- Ελαιουργία και μεταποίηση
- Λουτρά Κουρτζή
- Εκδοτικά Καταστήματα Εφημερίδας Λέσβος
- Διάφορες επιχειρηματικές δραστηριότητες
- Γερμανικό Υποπροξενείο
- Πολιτικά - Διάφορα
- Οικία Ισαύρων
- Βίλλα Μιδάτ
- Εκκλησία της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος
- Πάνος Κουρτζής (1850-1931)
- Μυρσινιώ (Βασιλείου) Κουρτζή (1865-1939)
- Μίτσας Κουρτζής (1884-1944)
- Νέλλος Κουρτζής (1911-1998)