1919-1922 : Οι εφημεριδες της Λεσβου αφηγουνται

Τον Αύγουστο του 1922, στη Μικρασιατική γη γράφτηκε μία από τις πιο τραγικές σελίδες της ελληνικής ιστορίας με θύματα τους χιλιάδες Μικρασιάτες και τους Έλληνες στρατιώτες. 100 χρόνια μετά τη Μικρασιατική τραγωδία, η Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη Μυτιλήνης εκδίδει το βιβλίο με τίτλο 1919-1922 : Οι εφημερίδες της Λέσβου αφηγούνται, ως ελάχιστο φόρο τιμής στη μνήμη του Μικρασιατικού ελληνισμού και του ένδοξου ελληνικού στρατού.
            Στο παρόν βιβλίο γίνεται μια προσπάθεια αποτύπωσης των γεγονότων, από την απόβαση του ελληνικού στρατού στη Σμύρνη, την 2α Μαΐου 1919, έως τις πολιτικές αλλαγές στην Ελλάδα, την κατάρρευση του μετώπου, την εσπευσμένη εκκένωση της Μικράς Ασίας και την καταστροφή της Σμύρνης τον Αύγουστο του 1922. Οι τελευταίες δραματικές μέρες της καταστροφής και των φρικαλεοτήτων που επακολούθησαν, παρουσιάζονται μέσα από μαρτυρίες ανθρώπων που διασώθηκαν και κατέφθασαν ως πρόσφυγες στη Λέσβο και περιγράφουν τα όσα βίωσαν στις τοπικές εφημερίδες. Είδαν τους δικούς τους να σφάζονται και να αιχμαλωτίζονται, οι ίδιοι ατιμάστηκαν, εξευτελίστηκαν, κακοποιήθηκαν και ληστεύτηκαν. Έντρομοι και αλλόφρονες κατέφυγαν στην Ελλάδα, προκειμένου να σωθούν, εγκαταλείποντας τα πάντα πίσω τους, ζωντανούς και νεκρούς.
            Η ελληνική Μικρά Ασία χάθηκε για πάντα τον Αύγουστο του 1922. Ο άλλοτε ακμαίος Μικρασιατικός ελληνισμός, εγκαταλελειμμένος από την Ελληνική Κυβέρνηση και την Ελληνική και Στρατιωτική Διοίκηση Σμύρνης, υπέστη ωμότητες που αδυνατεί να συλλάβει ο ανθρώπινος νους και αποτελούν ντροπή για την ανθρωπότητα και την πολιτισμένη Δύση. Οι περιγραφές των προσφύγων είναι τόσο ζωντανές, που για να αποτυπωθούν τα γεγονότα, όπως ακριβώς καταγράφονται στον τοπικό Τύπο, παρατίθενται στο κείμενο αυτούσια κάποια άρθρα. Σκοπός είναι ο σύγχρονος αναγνώστης, έναν αιώνα μετά, να αντιληφθεί το δράμα αυτών των ανθρώπων στις πραγματικές του διαστάσεις, που από τη μια στιγμή στην άλλη έχασε τα πάντα, πατρίδα, οικογένεια, περιουσία, εκδιώχθηκε και κατέληξε εξαθλιωμένος πρόσφυγας στην Ελλάδα.
            Στη Λέσβο καταφθάνουν, με κάθε μέσο, καθημερινά, χιλιάδες εξαντλημένοι και ρακένδυτοι πρόσφυγες και Έλληνες στρατιώτες. Η εικόνα που παρουσιάζει το νησί είναι πρωτοφανής και το βάρος που καλείται να σηκώσει δυσανάλογο με τις δυνατότητες ενός ελληνικού νησιού, που ήδη έχει δεχθεί μεγάλο κύμα προσφυγικών ροών από τον πρώτο διωγμό του 1914. Τον Σεπτέμβριο του 1922 το νησί γίνεται γνωστό σε όλο τον κόσμο ως επίκεντρο του προσφυγικού ζητήματος με πλήθος ξένων πρακτορείων να στέλνουν ανταποκριτές στη Μυτιλήνη για να καλύψουν τα γεγονότα.
            Η Λέσβος βιώνει τόσο έντονα την προσφυγική κρίση που το θέμα δεσπόζει καθημερινά στις στήλες των τοπικών εφημερίδων με μακροσκελή άρθρα και χρονογραφήματα. Συχνά δίνεται βήμα στους ίδιους τους πρόσφυγες να εκθέσουν τα προβλήματά τους και να εκφράσουν την αγωνία τους για επιβίωση, αλλά και τα συναισθήματα και τη βαθιά νοσταλγία που νιώθουν για τη χαμένη τους πατρίδα.
            Οι πρόσφυγες ζουν σε άθλιες συνθήκες, στερούνται ακόμη και τα πιο βασικά αγαθά, όπως η τροφή, τα φάρμακα και η στέγαση, με τις τοπικές εφημερίδες να απευθύνουν διαρκείς εκκλήσεις προς τον Λεσβιακό λαό να βοηθήσει, όπως μπορεί, τους αδελφούς πρόσφυγες. Η περίθαλψή τους και η στοιχειώδης κάλυψη των βασικών αναγκών χιλιάδων ανθρώπων δεν είναι εύκολη υπόθεση και η ενσωμάτωσή τους στην τοπική κοινωνία πραγματοποιείται με αργούς ρυθμούς.
            Η έρευνα και τα στοιχεία που παρουσιάζονται βασίζονται κυρίως σε υλικό από τις συλλογές της βιβλιοθήκης. Το μεγαλύτερο μέρος των πληροφοριών αντλήθηκε από άρθρα των τοπικών εφημερίδων Ελεύθερος Λόγος και Σάλπιγξ, της περιόδου 1919-1924 όταν, σχεδόν σε όλα τα φύλλα, κυριαρχούν οι πολιτικές και στρατιωτικές εξελίξεις στη Μικρά Ασία και το προσφυγικό ζήτημα που συνέχισε να απασχολεί τη Λέσβο για πολλά χρόνια. Στο κείμενο διατηρήθηκαν οι ημερομηνίες όπως αναγράφονται στον τοπικό Τύπο, σύμφωνα  με το παλιό ημερολόγιο. Αξίζει επίσης, να σημειωθεί πως οι τοπικές εφημερίδες παρουσιάζουν τα γεγονότα από μία συγκεκριμένη πολιτική σκοπιά, μιας και οι Λέσβιοι στην πλειοψηφία τους συντάσσονται πολιτικά με τον Βενιζέλο και στον τοπικό Τύπο κυριαρχούν φιλοβενιζελικές απόψεις.
            Επιπλέον, σημαντικό υλικό αντλήθηκε από το βιβλίο του Μιχαήλ Ροδά, η Ελλάδα στη Μικράν Ασία: 1918-1922. Ο Μιχαήλ Ροδάς, λόγω της θέσης που κατείχε ως Διευθυντής του Γραφείου Τύπου και της Λογοκρισίας της Αρμοστείας Σμύρνης, είχε σαφή εικόνα για τα πολιτικά, διπλωματικά και στρατιωτικά τεκταινόμενα και αποτελεί αξιόπιστη πηγή πληροφοριών. Στο κείμενο παρατίθενται αρκετά αυτούσια αποσπάσματα από το βιβλίο του, σε πλάγια γραφή (italics), στα οποία δεν υπάρχουν παραπομπές προς αποφυγή επανάληψης.
            Τέλος, πραγματοποιήθηκε έρευνα στο ψηφιακό αποθετήριο της Βιβλιοθήκης του Κογκρέσου, όπου υπάρχουν εκτενείς αναφορές για τα γεγονότα του 1922 στις ξένες εφημερίδες της εποχής.
           
 
Μαρία Γρηγορά - Φανή Μαρωνίτου
Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη Μυτιλήνης